۱۱ سوگیری شناختی که می‌تواند بر معاملات شما اثر بگذارد

سوگیری شناختی به نوعی خطای سیستماتیک در فرآیند تفکر گفته می‌شود که می‌تواند هنگام سرمایه‌گذاری منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست شود. یکی از جملات رایج در دنیای سرمایه‌گذاری این است که «بزرگ‌ترین دشمن شما، خودتان هستید». انسان‌ها به‌طور طبیعی تمایل دارند برای ساده‌سازی امور به دنبال میان‌برها بروند و از پیچیدگی‌ها دوری کنند، اما انتخاب مسیر آسان در سرمایه‌گذاری می‌تواند پیامدهای بسیار خطرناکی داشته باشد.

۱۱ سوگیری شناختی که بر معاملات شما تأثیر میگذارد

سوگیری‌های شناختی توانایی تصمیم‌گیری منطقی و عینی را مختل می‌کنند و می‌توانند بر رفتار شما در بازارهای مالی اثر بگذارند. این سوگیری‌ها باعث می‌شوند تصمیم‌هایی بگیرید که از نظر ذهنی قابل توجیه به نظر می‌رسند.

آموزش اصولی مدیریت ریسک در معاملات فیوچرز ارزهای دیجیتال

اما از دید سرمایه‌گذاری تصمیم‌های نادرستی هستند. به همین دلیل، شناخت سوگیری‌های شخصی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا تنها با آگاهی از آن‌ها می‌توان مانع شد که این خطاهای ذهنی، مسیر موفقیت شما در سرمایه‌گذاری را مختل کنند.

سوگیری‌های شناختی چگونه بر معاملات تأثیر می‌گذارند

سرمایه‌گذاری فعالیتی است که در نهایت تقریباً همیشه به تصمیم‌گیری ختم می‌شود. اما انسان‌ها از قبل دارای یک نظام باور ذهنی هستند که چارچوب کلی تصمیم‌های آن‌ها را شکل می‌دهد. این دقیقاً همان نقطه‌ای است که سوگیری شناختی وارد عمل می‌شود.

برای مثال، یک سرمایه‌گذار ممکن است اطلاعات جدید بازار را بر اساس باورهای قبلی خود تفسیر کند و آن‌ها را به‌گونه‌ای با انتظارات ذهنی‌اش تطبیق دهد. سرمایه‌گذاری به‌شدت یک فعالیت روان‌شناختی است، زیرا انسان‌ها از نظر احساسی وابستگی عمیقی به پول دارند. به همین دلیل، آگاهی از سوگیری‌های شناختی و یادگیری کنترل واکنش‌های ذاتی ذهن انسان اهمیت زیادی دارد تا این عوامل روانی در بازار به ضرر شما عمل نکنند.

تعریف و مثال‌هایی از سوگیری تأییدی (Confirmation Bias)

سوگیری تأییدی به تمایل طبیعی انسان برای جست‌وجوی اطلاعاتی گفته می‌شود که باورها یا نتیجه‌گیری‌های قبلی او را تأیید می‌کند. در مقابل، فرد ناخودآگاه از اطلاعاتی که با دیدگاهش ناسازگار است دوری می‌کند. برای نمونه، اگر نسبت به یک سهم دیدگاه صعودی داشته باشید، به‌دنبال تحلیل‌ها و نظراتی می‌گردید که این دیدگاه را تقویت کند و در عین حال اطلاعاتی را که نشانه‌ای از روند نزولی سهم دارند نادیده می‌گیرید.

این رفتار در سرمایه‌گذاری بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث شود معامله‌گر به موقعیت‌های زیان‌ده خود بیش از حد بچسبد. به همین دلیل، هنگام سرمایه‌گذاری روی هر دارایی، توجه هم‌زمان به دیدگاه‌های مثبت و منفی اهمیت زیادی دارد.

تعریف و مثال‌هایی از سوگیری پس‌نگر (Hindsight Bias)

سوگیری پس‌نگر به این باور اشاره دارد که نتایج مثبت گذشته حاصل توانایی فرد در پیش‌بینی بازار بوده و نتایج منفی ناشی از رویدادهایی غیرقابل پیش‌بینی است. برای مثال، پس از چند معامله موفق، سرمایه‌گذار ممکن است به این نتیجه برسد که «از اول هم می‌دانستم چه اتفاقی می‌افتد». این طرز فکر بسیار خطرناک است، زیرا باعث می‌شود فرد سرمایه‌گذاری را کاری ساده تصور کند و ریسک‌های غیرضروری بپذیرد، با این تصور که می‌داند بازار در آینده چه خواهد کرد.

سوگیری تازگی (Recency Bias)

سوگیری تازگی تمایل به وزن‌دهی بیشتر به اطلاعات جدید در مقایسه با اطلاعات قدیمی‌تر است. در این دیدگاه، داده‌های اخیر تأثیرگذارتر از اطلاعات گذشته تلقی می‌شوند. برای مثال، اگر در یک سهم موقعیت معاملاتی داشته باشید، ممکن است تغییر مدیریتی مثبت اخیر را بسیار مهم بدانید، در حالی که از این واقعیت چشم‌پوشی کنید که شرکت در فصل قبل گزارش درآمدی ضعیفی ارائه داده است. در سرمایه‌گذاری، بررسی دقیق تمام اطلاعات مهم، چه جدید و چه قدیمی، ضروری است.

10 اصل مهم سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال

میان‌بر در دسترس‌پذیری (Availability Heuristic)

این سوگیری به تصمیم‌گیری بر اساس اطلاعاتی اشاره دارد که در یک لحظه خاص به‌راحتی به ذهن می‌آیند. سرمایه‌گذارانی که دچار این خطا هستند، تصمیم‌های خود را بر پایه اخبار اخیر، رویدادهای پررنگ یا حتی موج‌های تبلیغاتی می‌گیرند.

برای مثال، اگر اخیراً خبری درباره یک سهم پرطرفدار دیده باشید، احتمال خرید آن هنگام مرور بازار بیشتر می‌شود. خطر این سوگیری در این است که آنچه در ذهن شما برجسته است، لزوماً بازتاب‌دهنده روند واقعی بازار نیست.

رفتار گله‌ای (Herd Mentality یا Bandwagon Effect)

رفتار گله‌ای به تمایل سرمایه‌گذاران برای پیروی از جمع و کنار گذاشتن تحلیل مستقل خود اشاره دارد. افرادی که دچار این سوگیری هستند، از این‌که دارایی مشابه دیگران داشته باشند احساس امنیت می‌کنند. این رفتار عامل شکل‌گیری بسیاری از حباب‌های قیمتی بوده است که در نهایت به زیان گسترده سرمایه‌گذاران انجامیده‌اند. زمانی که افراد زیادی به یک فرصت سرمایه‌گذاری هجوم می‌آورند، مقاومت در برابر پیروی از جمع دشوار است، اما اغلب این کار بهترین تصمیم نیست.

سوگیری لنگر انداختن (Anchoring Bias)

در این سوگیری، سرمایه‌گذار به یک اطلاعات خاص وزن بیش از حد می‌دهد. برای مثال، اگر سهمی با قیمت ۱۰ دلار معامله شود، ممکن است تمرکز اصلی شما روی همین قیمت باشد، زیرا به یاد دارید که سهم در گذشته بالای ۳۰ دلار معامله می‌شده است. این ذهنیت می‌تواند گمراه‌کننده باشد، زیرا عوامل مهمی مانند شرایط اقتصادی، روند صنعت و کیفیت مدیریت شرکت نادیده گرفته می‌شوند. در سرمایه‌گذاری، بررسی مجموعه‌ای از عوامل مختلف برای تصمیم‌گیری بهینه ضروری است.

سوگیری اجتناب از زیان (Loss Aversion Bias)

تمایل به اجتناب از زیان یک ویژگی طبیعی انسانی است. سرمایه‌گذارانی که دچار این سوگیری هستند، بیشتر به جلوگیری از ضرر فکر می‌کنند تا دستیابی به سود. این مسئله می‌تواند ارزیابی هزینه فرصت را مختل کند.

برای مثال، ممکن است سهمی را که ۵۰ درصد در زیان است نگه دارید و حاضر نباشید آن را بفروشید تا در فرصت بهتری سرمایه‌گذاری کنید. سرمایه‌گذاری بازی ریسک و بازده است و پذیرش زیان‌های مقطعی بخشی جدایی‌ناپذیر از آن محسوب می‌شود.

خطای روایت‌سازی (Narrative Fallacy)

این خطا به تمایل سرمایه‌گذاران برای جذب شدن به دارایی‌هایی با «داستان‌های جذاب» اشاره دارد، در حالی که گزینه‌های دیگر با داستان‌های کمتر هیجان‌انگیز نادیده گرفته می‌شوند. در بازار سهام، این موضوع اغلب باعث تمرکز بیش از حد روی سهام رشدی پرریسک و بی‌توجهی به شرکت‌های باسابقه و باثبات می‌شود.

میان‌بر نمایندگی (Representativeness Heuristic)

در این سوگیری، سرمایه‌گذار فرض می‌کند دارایی‌های مرتبط الزاماً رفتار مشابهی دارند. برای مثال، افزایش قیمت طلا ممکن است این تصور را ایجاد کند که نقره نیز حتماً رشد خواهد کرد، یا رشد سهام یک شرکت دارویی به اشتباه به کل صنعت تعمیم داده شود. در عمل، حتی دارایی‌های مرتبط نیز می‌توانند مسیرهای متفاوتی داشته باشند.

سوگیری حفظ وضع موجود (Status Quo Bias)

این سوگیری به تمایل به حفظ شرایط فعلی و پرهیز از تغییر اشاره دارد. سرمایه‌گذار حتی در مواجهه با شواهد جدید، از تغییر تصمیم خود خودداری می‌کند. برای نمونه، فردی که به روند صعودی بلندمدت یک سهم باور دارد، افت قیمت را صرفاً نوسان کوتاه‌مدت تلقی می‌کند، نه نشانه تغییر روند.

سوگیری نقطه کور (Blind Spot Bias)

سوگیری نقطه کور به این معناست که فرد به‌راحتی سوگیری‌های دیگران را تشخیص می‌دهد، اما نسبت به خطاهای ذهنی خود آگاهی ندارد. این مسئله باعث می‌شود سرمایه‌گذار در برابر دیدگاه‌های مستقل یا انتقادی مقاومت نشان دهد.

مطالعات موردی دنیای واقعی

۱. نظریه چشم‌انداز در معاملات آنلاین مالی
این پژوهش با تحلیل میلیون‌ها معامله نشان داد که اجتناب از زیان به‌وضوح در رفتار معامله‌گران دیده می‌شود و الگوهای رفتاری، بیش از عملکرد خام، تفاوت معامله‌گران موفق و ناموفق را مشخص می‌کند.

۲. شناسایی اثر لنگر در بازارهای مالی
این مطالعه نشان می‌دهد اتکای معامله‌گران به قیمت‌های مرجع اولیه می‌تواند فرصت‌های آربیتراژ قابل پیش‌بینی ایجاد کند و لنگر انداختن یک عامل رفتاری قابل اندازه‌گیری در بازارهای واقعی است.

۳. مالی رفتاری و ناهنجاری‌های بازار سهام
این پژوهش تأکید می‌کند خطاهای شناختی و واکنش‌های احساسی نقش مهمی در نوسانات شدید و ناکارآمدی بازار دارند و ترکیب مدل‌های کمی با شاخص‌های رفتاری می‌تواند مدیریت ریسک را بهبود دهد.

غلبه بر سوگیری‌های معاملاتی

همه انسان‌ها به نوعی دچار سوگیری‌های ناخودآگاه هستند. آگاهی از این موضوع نخستین گام برای تصمیم‌گیری عینی و پایدار در بازار است. سوگیری‌ها درمان نمی‌شوند، اما می‌توان اثر آن‌ها را کنترل کرد.

یکی از بهترین راهکارها، تدوین یک برنامه معاملاتی شفاف و مبتنی بر قوانین مشخص است که استراتژی، مدیریت ریسک و روان‌شناسی معامله را پوشش دهد. پایبندی منظم به این برنامه، در کنار انعطاف‌پذیری در برابر اطلاعات جدید و تغییر شرایط بازار، به کاهش اثر سوگیری‌های ذهنی کمک می‌کند.

جمع‌بندی و گام‌های بعدی

موفقیت در سرمایه‌گذاری تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد، اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها «تفکر درباره شیوه تفکر» است. شناخت سوگیری‌های ذهنی و کنترل اثر آن‌ها می‌تواند برتری ذهنی لازم برای فعالیت موفق در بازارهای مالی را در اختیار شما قرار دهد.

بهترین استراتژی های آپشن – 10 تا استراتژی آپشن که باید بدانید

راستی! برای دریافت مطالب جدید در کانال تلگرام یا پیج اینستاگرام سورس باران عضو شوید.